چهره های ماندگار 1

به مناسبت چهاردهم مرداد ماه مصادف با هفتادمین سال درگذشت

محمدعلی خان سدید السلطنه کبابی بندرعباسی

پدرش سرتیپ حاج احمد کبابی سالیانی بعنوان مامور دیوانی حاکم ومدیرامور بوشهر ودستی برقلم داشته وچهار اثرادبی مکتوب ازاوباقی مانده است.

سدید السلطنه در 23 ماه رجب 1291 ه.ق. در بغداد متولد شد و در 11 ماه رجب 1362 ه.ق. در بندر عباس وفات یافته است. سدید السلطنه هنگامی که پدرش نمایندگی ایران در بغداد را بر عهده داشت در آن شهر به دنیا آمد. و پس از گذشت دو سال به همراه پدرش به ایران بازگشته و ساکن بوشهر گردید. و پس از ختم و یادگیری قرآن و آموزش زبان و خط فارسی به اساتید فقه آن زمان سپرده شد تا زبان و صرف و نحو عربی بیاموزد. نخستین کسی که به وی آموخت و او را به آموختن تشویق کرد، پدرش حاج احمد خان است. زکاء الملک فروغی در تقریضی که بر مفاتیح الادب نوشته در این باره می نویسد:

«مخصوصا چون جناب معارف نصاب دانش پناهی حاج احمد خان مدت العمر بکفایت و کاردانی با صداقت و جانفشانی در کار پرداختن در خدمات دولت معظم ایران و سلطنت با عظمت ممالک محروثه صانها الله عن احدثان بود. نتایج تجارب و زحمات خویش را لفظا معنی عاید طبع و طبیعت فرزند ارجمند خود نمود... پس از پدر، سدید السلطنه علوم عربیه، مقدمات فقه و اصول و جامع المقدمات و سیوطی را به ترتیب نزد حاج شیخ محمد"یا عبدالله" امام جمعه بوشهری و جناب حاج سید جواد مجتهد یزدی طباطبایی مولف کتاب "ماه و مهر فی تاریخ بوشهر" فرا گرفت. استاد دیگر وی که عروض و قافیه و بدیع را نزدش آموخته، میرزا حسین معتقد اهرمی است، سدید همچنین چندی به تکمیل تحصیل علوم ادبی به نزد ملاحسن کبکانی متخلص به" محمود" پرداخت. و چندی نیز-حدود سه ماه- شاگرد سید جمال الدین اسد آبادی در علوم جدید بود. دیگر استادان وی میرزا محمود خوانساری، استاد ادیب پیشاوری، حاج ملا علی کنی، حاج ملا واعظ کازرونی هستند..

در سال ۱۳۰۴ ه.ق او به مدرسه پروتستان ها که تازه در بوشهر دایر شده بود رفت و به مدت شش ماه به تحصیل زبان انگلیسی پرداخت.  تخلص شعری او ابتداء "نمانی" سپس آنرا به "عاری" تغییر داد.

سدید السلطنه شرح حال خود را در تالیف خودش" اعلام الناس فی احوال بندر عباس" که "احمد اقتداری" در سال 1963 میلادی در تهران به چاپ رساند بیان داشته است.

 از سال ۱۳۰۶ مسافرت های تحقیقاتی خودش را آغاز نمود و به سرزمین های داخل ایران و سرزمین های جنوبی خلیج فارس از جمله عمان و مسقط به مسافرت پرداخت و این چنین مقدمات نگارشات خود را آماده نمود و به سال ۱۳۱۳ ه.ق هنگام قتل ناصرالدین شاه مامور حفظ امنیت بندرعباس و مرز های آن حدود گردید. در همین سال-۱۳۱۳- ه ق، در غیاب حسام السلطنه والی بوشهر، با تصویب ملک التجار و معین التجار بوشهری (سدید السلطنه) به نیابت حکومت و در(ابتدای) سال ۱۳۱۴ ه ق به حکومت بوشهر منصوب شد. پس از چندی « احضار در بار ملوکانه» گردید و اولین سفر داخله ایران را تجربه نمود و در طی این سفر، کتاب "التدقیق فی السیر الطریق" را نوشت، در ایام توقف تهران، "مفتاح الادب" را به خواست نظام السلطنه مافی نگاشته و تقدیم مظفر الدین شاه نمود و به سال ۱۳۱۵ ه. ق موفق به در یافت لقب ( سدید السلطنه ) شد. و پس از گذشت مدت دو سال توقف در تهران در ابتدای سال ۱۳۱۶ ه ق به بوشهر بازگشت.

مناصب دولتی او در طی این سالها به این ترتیب است:

ـ             ۱۳۱۶-۱۳۱۷ ه ق ریاست تذکره خلیج فارس

ـ             ۱۳۱۸ ه ق کفالت کارگزاری بنادر و دریافت پالتو شمسه مرصع – خورشید نشان –

ـ             ۱۳۱۹ ه ق دریافت تمثال همایون ملوکانه

ـ             در سال ۱۹۰۳ م – ۱۳۲۱ ه ق – ۱۲۸۰ –به واسطه تحقیقات گسترده خود بویژه در مورد خلیج فارس، و کفالت کارگزاری بنادر از سوی دولت روس موفق به دریافت نشان "سنت آنا" از درجه سوم گردید.

ـ             در سال ۱۹۰۶ م – ۱۳۲۴ ه ق هنگامی که وکالت کنسولگری روس در بندر لنگه را داشت، از طرف دولت فرانسه نشان "پالم آکادمیک" را در یافت کرد.

ـ             ۱۹۰۳م- ۱۹۰۸ م _ وکالت کنسولگری روس در لنگه

ـ             ۱۹۰۸ م -۱۹۲۱ م_  وکالت کنسولگری در بندرعباس

با روی کار آمدن رضاخان، علیرغم خدمات بسیار و فروان فرهنگی و سیاسی، مورد غضب رضا خان قرار گرفت و.در ۱۳۰۸ ه ش به اتهام نامعلومی در بوشهر دستگیر و با هواپیما به تهران آورده شد. و در تاریخ ۱۷ اردیبهشت به زندان رفته و در ۱۱ تیرماه ۲۴ محرم پس از ۶۷ روز حبس، با وساطت و کفالت جناب محمد جواد خان امیر همایون پسر حاج آقا محمد معین نماینده اول تهران در مجلس شورا و کمک سرتیپ در گاهی رئیس کل شهربانی وقت و سرهنگ فضل الله خان بهرامی رئیس تامینات نظمیه از زندان رهایی یافت. او وقایع این دوره از زندگیش را در اشعاری این گونه بیان نموده است:

حاصل سی سال خدمتم جزییتش محبوسی است

                                         این هم ازخوابیده بخت ودرد بی درمان ماست

بی گنه افتاده ام اندر محبس تاریک وتنگ

                                             حبس تاریک شهنشه روضه رضوان ماست

عاقبت شد محبس تاریک تنکاهت سدید

                                                 مزد تحقیقات تو در مسقط وعمان ماست

داده درگاهی نجاتی از پس هفتاد روز

                                                تاابد مرهون الطاف عمیمش جان ماست

سدید پس از مهاجرت به عباسی، در سال های پایانی عمرش – نزدیک به ۱۱ سال – در تحقیق و پژوهش به سر برد تا اینکه در خانه خود در بندر عباس در مورخه ۱۴ مرداد ۱۳۲۰ ه ش /۱۱ رجب ۱۳۶۲ ه ق جان به جان آفرین تسلیم کرد. و در قبرستان "سید کامل" بندر عباس- واقع در مرکز شهر- به خاک سپرده شد.

سنگ قبر سدید السلطنه در آرامگاه سید کامل بندر عباس

آثار ارزشمند او در طول سالهای زندگانی عبارتند از:

1.            صید مروارید

2.            اعلام الناس فی احوال بندر عباس ( که به چاپ رسیده و احمد اقتداری آنرا تصحیح کرده است ) و این بهترین کتابی است از بندر عباس و جزایر خلیج فارس که تا کنون تالیف شده است

3.            رساله اوزان چوب در تجارت مروارید کتابی است تاریخی اقتصادی که آقای احمد اقتداری آنرا در تهران به چاپ رسانیده

4.            اصطلاحات کشتی در مزینه اصطلاحات دریایی که احمد اقتداری آنرا به چاپ رسانیده

5.            مفاتیح الادب فی تاریخ العرب در این کتاب اماکن تشبه جزیره عربی نوشته شده است

6.            المطلبه علی الخلیج الفارس و علی بحر العمان

7.            المفتاح الثانی از مفاتیح چهارگانه در سال 1315 به چاپ رسیده است و با این کتاب کتاب بقیه النقیه در احوال و آثار استادش شاعر و ادیب معتقد ریشهری و همچنین با این کتاب رساله ای که عنوانش ضمیمه لطیف است و در شرح حال خود اوست چاپ شده و تعدادی قصیده که در آنها تخلص را عاری ذکر کرده است بیان داشته .

8.            برهان سدید تحریز تازه ای است از مفتاح اول از مفاتیح ادب آنرا اختصاص داده به شرح احوال ابوسعید حاکم عمان که به سال 1333 آنرا تمام نموده است.

9.            مغاص الئالی و منار اللیالی در تاریخ حوادث خلیج فارس این کتاب پیرامون سرزمینهای شمال خلیج فارس و دریای عمان در یکصد سال پیش به همت آقای احمد اقتداری به سال 1371 ه. ش به چاپ رسیده است.

10.        التدقیق فی سیر طریق شرح سفرهای مولف است به جزایر خلیج فارس و به تهران و بغداد این کتاب در سال 1362 ش به همت احمد اقتداری به چاپ رسیده است.

11.        مشوش نامه برگزیده مولف است لذا از اشعار معاصرین خود

12.        مجموعه الظرائف

13.        مجموعه النوادر

14.        را پرتهای نظامی

15.        راپرتهای گمرکی

16.        ثبت نامه وقایع ایام

17.        مجموعه مقالات و نقشه ها و نسخ وقف نامه در بعض موقوفات

18.        نسخه ای از معاهدات سیاسی

19.        قاموس لغت اهل بندر عباس

20.        خلاصه فارسنامه ناصری

21.        احوال طایفه قشقایی

22.        احوال کنگ در تاریخ و جغرافیای این بندر و جزیی از مفاتیح اول از مفاتیح الادب یاد شده و این غیر از مقالاتی است که درباره عمان بوشهر، خوارج و حکومت جواسم و جز آنها نوشته است.

نوشته  : فاطمه نجفی